Friday 5 February 2016

MIZO NATIONALISM

(29th January, 2016 khan MZP General Headquarters tan Nationalism awareness campaign neih a ni a. He hun a Resource Person Pu VL Krosshnehzova thusawi a ni)


-V.L.Kroshnehzova
Ex President, MZP Gen. Hqrs.

Nationalism tih hi hrilhfihna chi hrang hrang a awm thei ang a, hei hi a dik ber tih ngawt pawh a har viau thei awm e, ‘Hnam/Ram khat te hamthat nana rinna thuvawn’ tiin a sawi theih anga, “Tawngkauchheh, chanchin leh chindan inang tlangte midang laka hnam zalen nih tirna thuvawn’ tiin, a tawi zawngin ‘Hnam rilru pute thuvawn’ ti te pawhin a dah theihin a rinawm. Engpawhnise, a hrilhfiahna lam aiin vawiinah hi chuan chumi pu tura infuihna kawnga tan lak thar a tulna te leh tan lak dan tura rawtna lamte kan thlirho tur a nih hmel.
Mizo Nationalism Awarnes Campaign @ MZP Conference Hall


Khawvelah hian hmun hrang hrangah hnam hrang hrangte hian anmahni chenna ram chhunga din khawchhuahna turin an bei deuh vek mai a. Awpbeh ni chunga  talchhuak tura beih nachang hrelo leh mahni awmdana lungawi mai hote chuan midang hnuaia kun reng chu an nihdan tur renga ngai pawh an awm nual awm e. Hun alo kal zel a, chutiangho chu hnam ral leh tho tur awm tawhlo zingah khawvelin an chhiar hun a thleng thuai thin.
Vawiinah hian MZP huang chhunga hnam rilru kan put dan tur leh chumi pu chunga kan beih dan tur kawng awmtheite kan thlirho anga, kimlo lai leh fuh tawklo lai tam tak a awm thei ang.

1935, 27th October-a din MZP hian hnam rilru pu tura memberte chher hriam leh ram mipuite zirtir hi a kalphung kipui berte zing ami a tih loh theih loh. Dan Bu Article 3-na a Pawl thil tum –

1. Mizo zirlaite inpumkhatna neih.
2. Mizo hnam leh ziraite chanvo leh dikna humhalh.
3. Kut hnathawh uar leh chawisan.
4. Eirukna leh hlemhletna dodal.
5. Mizoram leh hnam tana mi tangkai ni tura zirlaite buatsaih.
6. Mizo hnam nun zemawi leh tha apiangte humhalha chawisan.
7. Inchimral theihna laka Mizo hnam humhalh.
8. Ram leh hnam hmasawn theih nana sorkar tanpui.
9. Mizoram leh hnam tluchhe tur ven tlat.
10. Zohnahthlak hnam hrang hrangte inpumkhatna neih.
11. Pi leh pute atanga Zofate luah chin ram rorelna pakhat hnuaia awm.


Heng zawng zawngte khaikhawmna hlawm lian ber chu ‘Hnam rilru pu chunga ram leh hnam tana beih’ tiin a khaikhawm theih ang. MZP hian hnam rilru min put tir nge?, keimahni a hnam rilru awm reng chu MZP hian a kaitho thin zawk? tih pawh zawhna lian tak a awm thei ang. Hnam rilru pu tur chuan:-

1)Zohnam lo pian dan leh nihphung hriat a tul:  Zofate hi khawchhak atanga thlang tla, a then thleng tawi deuh, a then kal thui deuh, a then vak darh zau ta deuh kan ni ngei a ni tih hria a, kan pawm tlat a tul. Chumi thlirna atanga thlir loh chuan ngaihdan a zim awl viau a ni. A rawn thleng tawi deuhin kan pipute hmun hlui la luahin Burma ramah an la khawsa a, a kal thui deuhin tuna State dang Tripura ah te chengin, a aia la thleng thui lehzual ten Bangladesh ram chhung thlengin kan luahchin ram an zauh a, a sir zawnga kan ram humtu ten State dang Manipur leh a chheh vel thlengin an la luah tang tang bawk a ni. Tichuan, kein zohnam zinga tlemte hi tuna kan chenna Mizoramah hian kan khawsa mek a ni.

Zohnam han tih hian Zofate zingah hnam leh chi peng hrang hrang tam tak kan awm a, Mizo hmanga thamkhawm tum mek te, Zomi hmanga thamkhawm tum te, Zo tih mai a tawk ti pawl te, Chin emaw Kuki emaw a dik zawk ti pawlte awmin, ‘hnamdangin min kohna hming a ni’ tih leh ‘kan hming sa reng alawm’ tihte a rin dan leh thudik ni a ngaih behchhan tur tam tak te sawi telin, kan lo put than theuh hming chu vawng taka chawi len theuh kan tum mek a. Kan ngaihdan theuh sahuai thing vawn tlat pawh kan tam awm e. Chutihrual chuan beihna hrang hranga beitute zingah hian ‘Unau kan nilo, thlah hrang hlak kan ni’ ti a, unau kan nihna tibo zawnga pen erawh kan vang hle thung.

Keini Mizorama cheng mekte zingah hian Mizo tih pawma ngainatu kan tam berin a rinawm a, eng hming pawh hian inko ila, Unau leh thlahkhat kan nihna hi theihnghilh lova kan rilru chhungril ber min kaihhruaitu a nih tlat a tul a ni.


2)A neitu vek kan ni: Zohnahthlak ah hian neitu bik awm a, mikhual bik awm tlata ngai tlattu a awm theih a, an chenna chu kan chenna atanga a hlat vang emaw, an khawsak phung lo hran deuh vang te, an tawng thluk leh kan thluk dan inan loh vang te, lamdan inan loh vang te a in hmuh hran riauna a awm theih. Chutih rual chuan ‘Mizo’ tih na taka kalpui zingah pawh lamdan leh sawi dan inanglo a tam hle. Entirnan ‘inlemtekhual’ ti an awm laiin ‘inkhualtelem’ ti a sawi an awm a, hengho zingah hian Mizo nilo bika inngai erawh an awm lemlo. Hnam hi thlahtute atanga kan rochun, hnamdangten an rawn neih ve theih loh thil a ni a,kan pian hnu a, ka duha ka thlaka ka tihdanglam ngawt theih a nilo. Zofa i nih chuan Zohnam chu i ta leh ka ta, kan zavaia ta niin, kan thih ni thlenga kan chhawm tur a ni a. Neitu nihna chu ramri in a dang ngawt thei lova, kan thu ni lem lova hnamdangten min kham sak ramri phei chuan a dang theilo lehzual tih hi rin bur a pawimawh.

3)Hnam awm/din chhan hriat a tul: Hnam hrang hrang siamtu in, awmna leh zia chi hran theuh min pe a, chung zingah chuan keini Zohnamte  hi kan tel ve a, kan hnam tan bei a, theihtawp chhuah tura pasaltha atana din leh siam kan ni tih kan hriatreng a tul. Kan hnam tan Vai emaw Sap emaw a ko lova, Zofate ngei a ni min koh tih hria ila, min kohna hmanruaah erawh engpawh a hmang thei. Mawh phur chhunzawm tur chuan nang leh kei kan pawimawh ber.

Kan ram leh hnam hmasawnna leh dinchhuahna atana hnamdang pawimawh bera ngai a, an tellova kal theilo kumkhua tura inngaihna ‘purchaw rilru pu’ a awm theih a, Politics-ah leh Sakhuana kawngah pawh hei hian thui tak min kaihhruai theih avangin, keini Zofate hi midang malsawmna leh khawngaihna dil kumkhua tura inngaihna in min salbeh mekna pawh hi he hnam rilru putna atang chuan a hmuhfiah theih viauin a rinawm. Zohnam tan Zoram hi duan a ni a, kan ram hian kan hnam nunna leh dinchhuahna turin luitui, thing leh mau,  nungcha, leilung hausakna tam tak a nei a ni tih hria ila, kan ram hnute tui chawma kan hnam a pen tak tak hun kan thlir pha tur a ni.

4) Zoram hriat chian a tul:- Pi leh pute atanga kan luah chin ram hi kan ram Zoram niin, kan luahchin ram neih leta, rorelna pakhat hnuaia kan awmho hun chu kan mitthla leh thlen tum a nih a tul. Humhalh tur pawhin, kan ram chin hriat a ngai a, mahni ram chin hre lovin an humhalh thei tak tak lo.

5)Hmabak kan nei:- Tih tur nei lova inhriatna chuan thatchhiatna leh beidawnna thleng a thlen thei thin. Tih tur ngah si, ti hleithei lova inhriatna riru pawhin a nilo lam min hruai thei tho mai. Kan hnam hian hmabak thui tak ala nei a, tuna thlen china lungawi a, inkuangkuah mai a hun lo takzet a ni. Unau kan nih la hre miahlote, inhre tawh pawh a la chianglo te, chiang tawh tak chunga midang rapbeta mahni chauh dinchhuah tumna rilru kimlo leh thianghlimlo taka ngaih theih tur leng vel mekte hi chhem kianga kan beih a hun takzet.

Nang leh kei hi keimahni tan chauha piang nilovin, midang tana piang, midang tana malsawmna ni thei tur khawpa ropuia din ka ni tih inhriat chian a tul hle. Midang tana malsawmna nih chu sawi loh, mahni tan pawha malsawmna ni hlei theilo, mahni lu chunga meiling chhek khawm mek te hi hnam rilru pu a, harhchhuak a, thawkchhuak tura kan beih a tul hle a ni.


Hnam rilru pu chunga kan beih dan tur awmtheite han thlirho leh ila.
1)Mahni hnam ngaihhlut leh dah pawimawh:    Kan thinlung chhungril beran kan hnamin hmun thuk ber leh chanvo tha ber a chan zel a tul. Mahni hnam hniam tak leh hmusit taka sawi a, sel fotu ni lovin a thatna tura beitu, theihtawp chhuahtu kan ni fo tur a ni. Mi ram leh mi hnam tihdan tha sawi a, mahni hnam hmusit nana hman fo hian kan hnam hi hmusitawmah kan chhuah thei tih hriat a a ngai. ‘Ka dam lai hian ka hnam tan enge tih a, engtia na in nge kan hnam hmelma ka do’ tiin in enfiah nan hmang thin ta ila, kan nitin nunah ka hnam chawisangtu nge tihmelhemtu ka nih tiin inchhut fo ila. ‘Zohnam chu sang takah, mite khum phak lovah a awm tur a ni’ tih hi kan infuihna ni reng thei se.

2)Inchher hriam reng a ngai:    Kan hnam chanchin chhui kawngah te, kan ram chin ven him kawngah te, huai taka hma la a, sul sutu ni thei tura tan kan lak a ngai a, khawvel thiamna lo sang zel umpha chunga kan hnam tan kan beih a tul. Ralthuam leh hmanraw changkang lo chhuak zel te, dan awm tawhte, lo piang thar zel leh siamthat ngai siamthatna tura thathawh kawngah te thiamna kan neih a tul. Zofate hian a tha ber leh a sang ber kan phak a, kan thei ve tih kan hriat a tul. Chumi ti thei tur chuan ka hun ka hman a tul a, ka thiamnain a phak tawh lo a nih pawhin midang thangthar la pha zel turte fuih kawngah tan kan lak thar sauh sauh a tul.

3)Dik, Rinawm leh Chhel a tul:    Midik lo tan huaisen a har ang bawkin, dik tur chuan rinawm a ngai a, rinawm turin chhel a ngai fo. Hnam tana kan beihna leh tan kan laknaah hian Dik taka kan tih a tul thin a, a hnu lawka lang leh mai tur diklo deuh chuan mualphona a thlen thei thin. Chhel taka kan rinawm zela, kan bei zel a nih chuan kan hnam hian dikna hmachhuana tantu a ngah zel dawn a. Din chhuah hun ala nei ngei dawn a ni.

4)Zonunmawi humtu nih a ngai: Kan hnamzia a mawi leh chhuanawm tak zonunmawi- aia upa zah, tlawmngaihna etc.. chhuang tlattu leh nunpuitu nih a ngai.

5) Beiseina nung neih a tul:  Tho leh tur awm tawhlo hial khawpa kan ram hi sualna leh rinawm lohna avanga tlusawpa sawina te pawh a awm thei, mahse, beiseina nung kan neih reng a tul. Kum za awrh khawvel eng mite karah hmuin, an rualin ke kan pen a ni a, hmasawnna nasa tak kan nei tih leh khawvel finna vawrtawp thleng phate rual el phain kan awm tawh tih inhriain, kan hnam hian dingchhuak turin a rahbi a rap fuh thei tih rinna nung kan neih a tul hle. A chhiate hi inbawhbeh tir lovin, a tha zawkten an lehthal theihna turin kan hnam tan a kila lungte pawimawh ber kan ni thei tih kan inhriat a tul.

Sawiho tur:-
1)Hnam rilru putna tura thil pawimawh leh hnam rilru pu chunga beih dan kawng dang kan hriatte sawi belh nise.
2)Hnam rilru pulo tan hnam hi a hmangaih tak tak theih em?, tih leh hnam rilru put dan dik nia kan hriatte tarlan nise.
3) Kan hnam hian ral lam kan pan nge, himna kawng kan zawh mek sawiho nise.

No comments:

Post a Comment